آخِر سِمِد
یادداشت – احسان حصاری مقدم – پژوهشگر فرهنگ عامه
از قرن‌ها پیش، نام و نشان‌های جغرافیایی همواره مورد توجه مسافران و کاروان‌سالارهایی بود که قصد سفر از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر داشتند.
جدای از اسامی شهر و روستاهایی که به دلیل فراوانی جمعیت و افزایش مساحت بیشتر شناخته می‌شدند، مناطقی هم وجود داشتند که به عنوان راهنمای مسافران و کاروان‌ها مورد توجه بود.
شهر بجنورد و روستاهای اطراف آن، از صدها سال پیش به دلیل موقعیت منطقه‌ی کوهستانی و دامنه‌های وسیع، اسامی و عنوان‌های متفاوتی را از گذشته‌های دور بر خود دیده است.
«جنگل آلمه، قِزِل‌‌طاق، گردنه‌ی بَیو، کِیْنَه یول، قُرّه میدان، آق‌سو، حسن‌سو و...» نمونه‌هایی از جغرافیای بجنورد و استان خراسان شمالی هستند. محدوده‌ی تجاری مسکونی شهر هم از این نشانه‌ها بی‌نصیب نبوده است.
با افزایش جمعیت و گسترش شهر و احداث خیابان‌های جدید در بجنورد نسبت به چند دهه پیش و به دلیل حضور افراد و خانواده‌هایی، هر یک از کوی و محلات در طول دوره‌های مختلف اسامی مختلفی را به خود دیده است.
برای نمونه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
منطقه، انتهای خیابان فردوسی - خیابان بش‌قارداش - (کوروش‌کبیر، مصدق، چمران) - قَرَنقِه‌دالان - (کوچه‌ی برنجی، خیابان شهید کریمی‌راد) - توپِنگ اَیاغِه، - (پای توپ، حوالی چهارراه شهرداری) - دبّاغ خانهَ،
(بلندی‌های ضلع جنوب شرقی انتهای چمران به سمت بیمارستان)
غُسِل‌خانَه نِنْگ کیچَه‌سِه(کوچه‌ی غسالخانه)، خیابان معصوم‌زاده‌ی فعلی که در حال حاضر، نام شهید حسینی‌معصوم بر پیشانی خود دارد.
دروازه گرگان، (دروازه‌ی خروجی شهر از چهارراه شهید محمدعلی صفا)
- چارشنبه‌بازار، آخرین بازار هفتگی از دوره‌ی قاجار تا پهلوی دوم بود.
این کوچه باغ زیبا، اوایل دهه‌ی 50، نام «سوم اسفند» را به خود دید و زمستان 57، به یاد شهید «منصور سیران‌حصاری» نامگذاری شد.
از چند دهه پیش، نشانی‌های تازه‌‌ای از جانب شهروندان بر سر زبان‌ها افتاده است که پیشتر چندان رایج نبودند.
برای مثال می‌توان به این اسامی اشاره کرد:
باغ عزیز، ناظرآباد، نیروگاه، فرخی و...
اوایل دهه‌ی شصت، یکی دو نشانی در سطح شهر به فهرست مناطق جغرافیایی شهری بجنورد افزوده شد.
برای رفتن از میدان شهید به انتهای خیابان طالقانی غربی به وسیله‌ی تاکسی، آخر سمد یکی از نشانی‌های شفاهی ترکمن‌ها بود.
در آن سال‌ها، آسفالت خیابان نرسیده به میدان بازرگانی به پایان می‌رسید و آخر سمد، شاید دقیق‌ترین و زیباترین لفظ برای دادن نشانی به رانندگان تاکسی و شهروندان بود.
با ادامه‌ی خانه‌سازی در منطقه‌ای که امروز با نام فرودگاه می‌شناسیم، آسفالت ادامه یافت و آخر سمد به مرور به دست فراموشی سپرده شد.
«شیرِ آب» دومین نشانی زیستن در همان محدوده بود. نصب یک شیر آب در حاشیه‌ی پیاده‌رو که عموم ساکنان منطقه برای نوشیدن و بقیه‌ی موارد از آن جا آب برمی‌داشتند، هم‌چنان به عنوان ایستگاه رسیدن و پیاده شدن از تاکسی است.
توسعه‌ی ساخت خانه و آپارتمان در ضلع غربی شهر بجنورد، نشانی شیرآب را به فرودگاه تغییر داد.
منطقه‌ای که هزاران خانواده در حوالی فرودگاه زندگی می‌کنند.
پی‌نوشت:
- سمد در زبان ترکی، برگرفته از کلمه‌ی انگلیسی سمنت cement است و به معنی سیمان. (لغتنامه‌ی دهخدا)
- برخی محلات بجنورد در دوره‌ی قاجار که محمدحسن‌خان مقدم‌مراغه‌ای(1275-1222) ملقب به صنیع‌الدوله در کتاب خود با نام «مطلع‌الشمس» آورده، بدین شرح است:
محله شهر تازه - محله دروازه گرگان - محله وسط - محله مسجد - حاجی محمدخان - محله سلطان - محله سرمحله - محله دروازه قوچان - محله شیخ محمدتقی - محله حاجی ملا نقی - محله حاجی ملا ابراهیم - ساربان محله
(پایان نقل قول)
- سروان مَلَّه(ساربان محله): حدفاصل خیابان شهید منصور سیران‌حصاری تا خیابان سیدجمال‌الدین اسدآبادی و خیابان هفده شهریور شمالی