کودکانی که مادر شدند

سال 97، مدیرکل وقت دفتر امور زنان و خانواده وزارت آموزش‌وپرورش، خراسان شمالی را جزء سه استان نخست کشور در بحث کودک‌همسری برشمرده بود. همچنین به گزارش ایرنا، مدیرکل ثبت‌احوال خراسان شمالی نیز سه درصد ازدواج‌های استان را کودک‌همسری دانسته بود.

اما اکنون مدیرکل ثبت‌احوال استان در گفتگو با خبرنگار اترک، نقل این مصاحبه از ایشان را نادرست دانست و گفته مدیرکل وقت دفتر امور زنان و خانواده وزارت آموزش‌وپرورش را نیز بی پایه و اساس می‌داند. ملیحه یغمایی، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار اترک، این آمار و ارقام گفته شده را بزرگ‌نمایی و استان ما را شانزدهمین استان کشور در زمینه کودک‌همسری برشمرد.

متأسفانه دررابطه‌با این موضوع هیچ آمار رسمی وجود ندارد. آنچه هم که در رسانه‌ها اعلام می‌شود، همگی بر پایه آمارهای غیررسمی و حدس و گمان‌هاست. برای همین چاره‌ای جز استناد به آمار ازدواج‌های زیر 15 سال نمی‌ماند. البته مدیرکل کل ثبت‌احوال خراسان شمالی، استناد به این آمار را نادرست می‌داند چراکه بسیاری از آنان در بالای 13 سالگی ازدواج می‌کنند که طبق قانون، این ازدواج قانونی محسوب می‌شود. به‌هرحال طبق سالنامه آماری سال 97 خراسان شمالی، 939 دختر زیر 15 ساله در استان ازدواج کرده‌اند در حالی که هیچ پسر زیر 15 ساله‌ای در استان، طبق این آمار منتشر شده ازدواج نکرده است؛ بنابراین کودک‌همسری را می‌توان پدیده‌ای در نظر گرفت که اغلب دامن‌گیر دختران می‌شود.

+ازدواج زودرس، افتخار خانواده

اگر بگوییم که یکی از عوامل مؤثر در بروز پدیده ازدواج زودرس، فقر فرهنگی است ناصواب نگفته‌ایم. هنوز هم هستند مناطقی که مردم آنجا معتقدند ازدواج زودرس دخترشان، آبروی خانواده را می‌خرد. از این روستاها در دور و اطراف بجنورد خودمان کم نیستند. طبیعتاً دستگاه‌هایی مانند آموزش و پرورش باید با برگزاری کلاس‌های آموزشی برای ساکنین این مناطق، سعی در آگاهی بیش از پیش این مردم کنند. دختری که در یکی از روستاهای اطراف بجنورد زندگی می‌کند، می‌گوید: همه دوستانم ازدواج کرده‌اند. در روستای ما اگر دختری ۹ ساله ازدواج کند، باعث افتخار خانواده می‌شود البته تازگی‌ها در روستا این رسم بیشتر هم شده است. اگر قبلاً در ۱۱ سالگی ازدواج می‌کردند، اما حالا در ۸ یا ۹ سالگی شوهر می‌کنند. یکی از دختران فامیل ما ۱۳ ساله است و دو پسر کوچک دارد. یکی دیگر از دوستانم ۹ ساله بود که ازدواج کرد و الان بچه ۲ ساله دارد، البته ۱۱ سالش بود که سر خانه و زندگی خودش رفت و بچه‌دار شد. او خیلی دوست داشت که ادامه تحصیل بدهد اما متأسفانه همسرش مانع شد. اینجا رسم است که دختر را زودتر شوهر بدهند و اگر ۱۵ سالش بشود همه می‌گویند دیگر ترشیده. این رسم ماست و نمی‌شود بی خیال حرف مردم و بزرگ‌ترها شد.

+تاکید اسلام بر ازدواج در جوانی

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی براتیان، کارشناس امور مذهبی به خبرنگار اترک می‌گوید: در جوامع مختلف سن‌هایی را به عنوان حداقل سن مجاز برای ازدواج برشمرده‌اند اما باید دقت داشت که این عدد کافی نیست. گاهی اوقات پیش می‌آید که طرف 30 ساله است اما هنوز به بلوغ فکری نرسیده است. در اسلام نیز توصیه به ازدواج در سن مناسب شده ولی هیچ حداقل سنی برای آن تعیین نشده است. ازدواج زمانی باید صورت بگیرد که فرد به رشد عقلی و جنسی رسیده باشد و توانایی درک مسائل اقتصادی را داشته باشد. خود نیازمند ارضا شدن نیازهایش باشد و بتواند نیازهای طرف مقابل را نیز مرتفع کند.

رئیس اداره تبلیغات اسلامی بجنورد ادامه می‌دهد: از نظر اسلام، کودک‌همسری به ازدواج‌هایی اطلاق می‌شود که کودک درکی از زندگی نداشته باشد و به اجبار با کسی که سن خیلی بالاتری از او دارد ازدواج کند. ممکن است دختری 13 ساله به بلوغ جنسی و عقلی رسیده باشد که در این صورت ازدواج وی مانعی ندارد. البته اسلام به ازدواج در دوران جوانی تاکید بسیاری دارد. زیرا رابطه عاطفی زوجین در دوران جوانی بهتر شکل می‌گیرد.

براتیان تاکید می‌کند: این امر بدیهی است که کنترل قوه شهوت برای جوانان مشکل است و وقتی هم که نتواند این نیاز خود را برطرف کند احتمال بروز رفتارهای غیراخلاقی در وی افزایش می‌یابد. اما وقتی در دوران جوانی مثلاً 15 سالگی فرد ازدواج می‌کند، نیازهای خود را به‌خوبی می‌تواند مرتفع کند.

این کارشناس امور مذهبی بیان می‌کند: یک دختر 15 ساله هنوز در مرحله رشد و تکامل به سر می‌برد و ازدواج وی می‌تواند همگام با رشد او، انس و الفت وی را با خانواده همسرش داشته باشد. اما ازدواج در سنین بالاتر هم شور و نشاط دوران جوانی را ندارد و هم زوجین از لحاظ اخلاقی انعطاف پذیری کمتری دارند و در نتیجه کمتر با یکدیگر انس می‌گیرند.

+حداقل سن مناسب ازدواج18سالگی است

دکتر عبدالله مفاخری، استادیار گروه روان‌شناسی دانشگاه پیام‌نور اسفراین به خبرنگار اترک می‌گوید: در روستاها باتوجه‌به آداب‌ورسوم و انتظارات مردم، پدیده کودک‌همسری امری پذیرفته شده است و کسی هم بر آن خرده نمی‌گیرد. اما از آنجایی که در شهرها انتظارات مردم بالاست این پدیده در شهرها به چشم نمی‌خورد. در روان شناسی موعد مناسب ازدواج، زمانی است که زوجین از لحاظ جنسی، هیجانی، اجتماعی و هوشی به بلوغ رسیده باشند و بتوانند برای زندگی‌شان تصمیمی عاقلانه بگیرند.

دکتر مفاخری ادامه می‌دهد: شاید یک فرد 13 ساله از لحاظ جنسی به بلوغ رسیده باشد اما باید به این نکته توجه داشت که آیا او از لحاظ فکری، هیجانی و هوشی نیز به پختگی لازم رسیده است؟ مثلاً اگر در 13، 14 سالگی مادر شد، آیا می‌تواند نقش مادری خود را ایفا کند؟

این روان‌شناس بیان می‌کند: در بیشتر کشورها حداقل سن ازدواج را 18 سالگی تعیین کرده‌اند اما در کشور ما از آنجایی که به طور کلی بلوغ اجتماعی و عاطفی دیرتر رخ می‌دهد، بین 20 تا 24 سالگی بهترین بازه سنی برای ازدواج است.

وی تاکید می‌کند: بدیهی است که هرچه سن بالاتر می‌رود فرد پخته‌تر می‌شود. فرد باید ابتدا بتواند نیازهای اولیه خود را برطرف کند و بعد بخواهد که با ازدواج نیازهای طرف مقابل را نیز برطرف کند. در غیر این صورت زوجین نمی‌توانند یکدیگر را درک کنند.

دکتر مفاخری در ادامه می‌گوید: باید فراموش نکنیم که ازدواج درمان نیست بلکه برداشتن گامی در راه ساختن آینده‌ای پربار برای زوجین است. اگر فرد چشم بسته کار کند و به قول معروف شانسی وارد این مقوله شود احتمال ناسازگاری‌های حین زندگی مشترک بالاتر می‌رود.

استادیار گروه روان‌شناسی دانشگاه پیام‌نور اسفراین تاکید می‌کند: در ازدواج‌های زودرس هنوز نیازهای عاطفی و اجتماعی فرد مثل نیاز به خانواده و یا شادی و تفریح مرتفع نشده و زمانی که وارد رابطه شود از آنجایی که هر رابطه مسئولیت‌های زیادی را به بار می‌آورد می‌تواند فرد را گیج کند. البته اگر همسر وی پابه‌پای او حرکت کند ممکن است آرامش در زندگی آنان حاکم شود ولی این را نیز باید در نظر گرفت که در غیر این صورت سرکوب نیازها صورت می‌گیرد و از همان ابتدای زندگی مشاجرات طولانی مدت و حتی درگیری‌های قومی ممکن است رخ دهد.

دکتر مفاخری دلیل این پدیده را هم فقر اقتصادی و هم فقر فرهنگی می‌داند و خاطرنشان می‌کند: زیربنای هر فرهنگی اقتصاد قوی است و اگر اقتصاد خوبی بر جامعه حاکم باشد افراد به دنبال ارضای نیازهای فرهنگی خود نیز می‌روند. اما وقتی خانواده‌ای از لحاظ اقتصادی اوضاع خوبی نداشته باشد، ممکن است مجبور به شوهر دادن زودرس دختر خود شود.

+فقر فرهنگی، مهم‌ترین دلیل کودک‌همسری در استان

ملیحه یغمایی، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی به خبرنگار اترک می‌گوید: ثبت‌احوال هنوز تعداد ازدواج‌های نه ماه امسال کودکان زیر 13 ساله را به ما نداده ولی طبق آمار، رتبه شانزدهم کشور را در این زمینه داریم. بعضی‌ها این آمار و ارقام را بزرگ‌نمایی می‌کنند که مورد قبول نیست. خوشبختانه قانون همراهی خوبی با ما در این زمینه دارد و مقامات قضایی استان با ازدواج‌های زیر سن قانونی برخورد می‌کنند اما علت بروز این پدیده در استان فقر اقتصادی نیست بلکه مسئله فرهنگی است؛ بنابراین باید از برخورد قهری با آن اجتناب شده و تصمیمات حساب شده اتخاذ شود. اگر می‌خواهیم که جلوی آن را بگیریم، باید سعی در تغییر ساختارهای اجتماعی کنیم و اقدامات ما نیز متناسب با جامعه و شرایط حاکم بر آن باشد.

یغمایی اظهار می‌کند: ازدواج در سن خیلی پایین یا خیلی بالا می‌تواند آسیب‌زا باشد. چون در سنین خیلی پایین فرد هنوز مهارت‌های لازم برای اداره یک زندگی مشترک را ندارد و در سنین خیلی بالا هم شاخص‌های سلامت فردی پایین است.

مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خراسان شمالی ادامه می‌دهد: از آنجایی که آگاهی به مردم می‌تواند جلوی بروز کودک‌همسری را بگیرد، بر روی بحث تحصیل دختران کار کردیم. با کمک آموزش و پرورش در نقاطی که این پدیده رخ می‌دهد دوره‌هایی برگزار شد و در این مسیر از خانه‌های بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی استان نیز کمک گرفتیم.

جمله معروفی هست که می‌گوید: «به خودمان بازمی‌گردد»! کودک‌همسری موجب می‌شود تا فرد از زندگی متناسب با سن خود محروم شود. برای مثال نمی‌تواند به‌درستی زمان کودکی، بازی‌کردن، نوجوانی و... خود را سپری کند. کودکی که فرصت تجربه بازی‌های کودکانه را پیدا نکرده و از این دوران لذت نبرده است، دچار ناکامی‌های بسیاری می‌شود که می‌تواند زندگی و آینده او را تحت‌تأثیر قرار دهد؛ بنابراین بروز ناسازگاری‌هایی همچون طلاق، افسردگی، فرار از خانه، خودکشی و... نمی‌تواند دور از انتظار باشد. بار حل همه این مشکلات نیز بر گردن دولت می‌افتد! از هزینه‌های مالی گرفته تا صرف وقت‌های بسیار و غیره؛ بنابراین مسئولان باید با وضع قوانین لازم و همچنین با گسترش آگاهی در جامعه از انجام ازدواج‌های زودهنگام جلوگیری کنند زیرا بدون پیشگیری از این موضوع آسیب‌های بسیاری بر پیکره خانواده‌ها وارد می‌شود و در نتیجه تمامی جامعه مورد تهدید این آسیب‌ها قرار می‌گیرد.